مقدمه :

هزار و چهارصد و بيست و هفتمين رمضان از راه رسيد:

        پيامبر اكرم (ص) مي‌‌فرمايند: درهاي آسمان در شب اول ماه رمضان گشوده مي‌‌شود و تا آخرين شب اين ماه بسته نمي‌‌شود و در ادامه مي‌‌فرمايند: بدبخت واقعي كسي است كه اين ماه را پشت‌سر گذارد و گناهانش آمرزيده نشود و در جايي ديگر فرموده‌اند: رمضان، رمضان، ناميده شد، زيرا گناهان را مي‌‌سوزاند. روزه سپري است در برابر آتش، براي هر چيزي زكاتي است و زكات بدن‌ها روزه‌داري است، روزه‌ بگيريد تا تندرست شويد.در سوره مباركه بقره آيه 185 آمده است:رمضان ماهي است كه در آن قرآن فرو فرستاده شده است، كتابي كه مردم را راهنمايي و دربردارنده نشانه‌هاي آشكار هدايت و ميزان تشخيص حق از باطل است.

روزه يکي از احکام انسان ساز اسلام است، که آگاهي از همه فوايد و پي بردن به فلسفه کامل آن همچون ساير احکام الهي براي انسان عادي ممکن نيست، دانش محدود بشر نميتواند راهگشاي همه اسرار نهفته باشد و انديشه را به پاسخ همه مجهولات رهنمون شود، شايد روزي دانش انسان به حدي از کمال برسد که دريچه تازه اي بر روي بشر بگشايد و حکمتها و دستورات اسلام را باز شناسد. بنابراين ندانستن فلسفه احکام الهي نبايد ما را از انجام آن باز دارد و موجب نا فرماني و عصيان شود، چرا که اين اطاعت کورکورانه نيست، بلکه بر علم و يقين تکيه دارد زيرا مسلمانان ميدانند که خداي جهان بر  همه چيز دانا و از همه چيز آگاه است و نقص و نيازي در ذات متعال او نيست که از اعمال سودي بخواهد يا از زياني بهراسد، خداي مهربان خير محض است و براي بندگان خود جز خير و سعادت نميخواهد، پس اگر به چيزي فرمان ميدهد خير و سعادت ما در آن است و کمال و تعالي ما بدان بستگي دارد و هر چيزي را نهي ميفرمايد براي ما زيان بخش است و بر مصالح مادي و معنوي ما لطمه ميزند.گروه زيست شناسي آموزش وپروش بشرويه بر اساس اولين مصوبه خود اقدام به نشر اين مختصر با تاكيد برفوايد جسماني روزه  نمود . انشالله مورد پسند شما ورضاي الهي قرار گيرد.

فوايد طبي و بهداشتي روزه

فوايد طبي و بهداشتي روزه که از سودمنديهاي کوچک اين فريضه انسان ساز است به حدي است که شايد نياز به توضيح و تکرار نداشته باشد و بيشتر مردم کم و بيش از آن آگاهند. ما به اختصار به گوشه اي از اين فوايد انسان ساز اشاره ميکنيم: معده و دستگاه گوارش از اندام پرکار بدن آدمي است، با سه وعده غذا که معمول مردم است؛ تقريباً در همه ساعات دستگاه گوارش به هضم و تحليل و جذب و دفع مشغول است. روزه باعث ميشود از يکسو اين اعضا استراحت کنند و از فرسودگي مصون بمانند و نيروي تازه اي بگيرند و از سوي ديگر ذخاير چربي که زيانهاي مهلکي دارند تحليل رفته و کاسته شوند.

در روايات اسلامي حتي به فوايد جسمي روزه نيز تصريح شده تا برخي از سست عنصران، اگر نه با ايمان کامل لااقل با توجه به فوايد بهداشتي روزه اين فريضه ثمر بخش را بجاي آورند و از سودمنديهاي گوناگون آن در حد خود بهره ور شوند. پيامبر گرامي اسلام در همين رابطه فرموده اند: «صوموا تصحوا» روزه بگيريد تا سالم بمانيد. و نيز در روايات بسياري پيشوايان گرامي اسلام فرموده اند: « معده آدمي خانه بيماريهاي اوست و پرهيز از غذا درمان آن است»

بديهي است آنگاه فوايد بهداشتي روزه بهتر به دست ميآيد که روزه دار امساک روز را با زياده روي در شب تلافي نکند، که پر خوري خود موجب زيانهاي چشم گيري براي دستگاه گوارش است. با پيشرفت دانش پزشکي، برخي از پزشکان و متخصصان دريافته اند که امساک از خوردن و آشاميدن، عالي ترين روش درماني است، يکي از پزشکان ميگويد: « طرح درمان به وسيله روزه بسيار چنان معجزه آساست که بکار بستن آن مسير، طرحها و برنامه هاي طب عملي و جراحي را تغيير خواهد داد، زيرا روزه راه تازه اي به روي دانش پزشکي ميگشايد؛ و سلاح موثري براي مبارزه با بيماريها به اين دانش ميبخشد سلاحي که  ميتوان آن را از راههاي گوناگون مورد استفاده قرار داد تا انسان را در مبارزه با علت بيماريها براي بهبود براي بهبود بيماران به نتيجه مطلوب و آشکار رسانند. » با روزه و امساک ميتوان بيماريها را بهبود بخشيد و معالجه کرد

البته در صورتي که با اعتدال و ميانه روي مقرون باشد و در هنگام سحر و افطار در خوردن و آشاميدن افراط نشود.بررسي فوايد بهداشتي و طبي روزه در اين مختصر نميگنجد، آنانکه به توضيح بيشتر علاقمندند ميتوانند به کتابهايي که در اين زمينه تأليف شده است مراجعه نمايند. بايد توجه داشت، بر خلاف تصور کوتاه انديشان، روزه هيچگونه ضرري براي افراد سالم مکلف ندارد و اگر کسي بيمار باشد و نتواند روزه بگيرد و با اين کار بيمار تر شود و يا روزه باعث گردد که بيماريش ادامه يابد کار حرامي مرتکب شده و روزه اش نزد خدا پذيرفته نيست، بيماري که روزه براي او ضرر دارد نبايد روزه بگيرد و فقط لازم است در روزهاي ديگر قضاي آن را بجا آورد و جبران کند.

 افراد سالم بايد بدانند که روزه نه تنها زياني برايشان ندارد بلکه چنان که گفتيم، موجب تندرستي و صحت مزاج است و بگفته برخي شکم پرستان که خود روزه نميگيرند و ديگران را نيز از روزه باز ميدارند و تلقين ميکنند که روزه موجب زخم معده ميشود، نبايد اعتنا کرد، اينگونه دروغها تنها بهانه افراد سست عنصري است که که اسير شکم خويشند و از عزم و اراده انساني در آنان خبري نيست. « روزه باعث استراحت معده است و در حال روزه اسيد معده بجاي غذا به وسيله صفرا خنثي ميشود و زخم ايجاد نميگردد»

 اکثريت قريب به اتفاق مسلمانان متدين ماه مبارک رمضان را روزه ميدارند و به هيچ وجه شکايتي از اين بيماري ندارند و نسبت بيماري زخم معده روزه داران بيشتر از ديگران نيست همانطور که گفتيم فوايد جسمي و بهداشتي روزه اگرچه چشمگير و غير قابل انکار است ولي مهمترين فوايد روزه اثرات بهداشتي آن نيست، متأسفانه برخي در بررسي فوايد روزه تنها به همين اثرات بهداشتي آن بسنده کرده اند، درحاليکه فوايد برتر روزه به جنبه هاي معنوي آن مربوط ميشود، فوايد جسمي روزه با اثرات معنوي آن در سازندگي تربيت و تزکيه انسان قابل مقايسه نيست، اگر چه همان فوايد طبي هم گواهي است بر اصالت اسلام عزيز، چرا که اين آيين فطري و آسماني چهارده قرن پيش با ژرف بيني و احاطه اي که جز از خداي متعال نميتواند بود در محيط جاهليت عرب دستوراتي براي انسانها وضع کرده است که دانش پزشکي انسان متمدن عصر ما با پيشرفت خود روز به روز بر گوشه هايي از حکمت آن پي ميبرد.

فوايد روزه به تقل از قرآن و معصومين

 قرآن كريم مي فرمايد :

يا ايها الذين آمنوا كتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من قبلكم لعلكم تتقون. ( سوره بقره آيه183)  اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد روزه بر شما نوشته (واجب) شد، چنانكه بر آنان كه پيش از شما بوده‏اند واجب شده بود باشد كه پرهيزگار شويد.

روزه از نظر بهداشت جسم و سلامت‏بدن و ابعاد ديگر داراى فوايد فراوانى است، روزه در سلامت معده و پاكسازى آن از انواع غذاها كه موجب انواع بيمارى‏هاست اثرات فوق العاده‏اى دارد.

پيامبر خدا فرمود:

 «المعدة بيت كل داء، و الحمئة راس كل دواء»  معده مركز و خانه هر دردى است، و پرهيز و اجتناب (از غذاهاى نامناسب و زياد خورى) اساس و راس هرداروى شفابخش است.

پيامبر گرامي اسلام سه باب از علوم را بر روي ما گشود :

پيامبر عظيم الشان اسلام در يك بيانيه كوتاه، اثرات و فوائد سه چيز را به اين شرح بيان مى‏فرمايد: «اغزوا تغنموا، و صوموا تصحوا، و سافروا تستغنوا» اول، جنگ و جهاد كنيد تا مستغنى شويد، ، دوم، روزه بگيريد تا صحت و سلامتى خويش را تضمين كنيد، سوم، سفر كنيد تا مالدار شويد، در اين سه جمله پيامبر(صلى الله عليه و آله) سه باب از درهاى علم: جهاد ،بهداشت جسم و اقتصاد جامعه را بر روى ما مى‏گشايد.

اميرالمؤمنين(عليه السلام) مى‏فرمايد:

 در روزه رسيدن شكمها به پشتها براى خضوع و ناچيز دانستن خويش كه روزه و نماز و زكات فلسفه‏اش سازندگى و تزكيه، و تذلل و تقلل به پيشگاه حضرت حق است، و از چيزهائى است كه مى‏تواند آدمى را از چنگ شيطان نجات بخشد، و از انواع بيماريهاى ظاهرى و باطنى برهاند، و درس مقاومت و مبارزه را عملا ياد آدمى دهد، مخصوصا روزه است كه از امتيازات بخصوص برخوردار است، كه پاداش آن فقط به خداوند بزرگ برگزار شده است. آن حضرت همچنين مي فرمايد : و صوم شهر رمضان فانه جنة من العقاب‏»  و يكى از دلائل وجوب روزه اين است كه روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهى.

حضرت صادق(عليه السلام) نيز مي فرمايد:

«انما فرض الله الصيام ليستوى به الغنى و القير و ذلك ان الغنى لم يكن ليجد مس الجوع، فيرحم الفقير، لان الغنى كلما اراد شيئا قدر عليه، فاراد الله تعالى ان يسوى بين خلقه، و ان يذيق الغنى مس الجوع و الالم ليرق على الضعيف و يرحم الجائع‏»

براستى خداوند روزه را واجب كرد، تا به وسيله او بين اغنياء و فقراء مساوات و برابرى به وجود آيد، و اين براى آن است كه ثروتمندانى كه هرگز درد گرسنگى را احساس نكرده‏اند، به فقراء ترحم نمايند، زيرا اغنياء هرگاه (خوردنى و آشاميدنى را) اراده نمودند (و هوس هر نوع ماكولات و مشروبات كردند) برايشان ميسر است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نموده‏» كه تا بين بندگانش از فقير و غنى، برابرى به وجود آورد، و اينكه سرمايه داران مسلمان الم جوع و گرسنگى را لمس نمايند، تا بر ضعفاء رقت آوردند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمايند.

در حديثى طويل حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) از پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) چنين نقل مى‏فرمايد كه پيامبر (صلى الله عليه و آله) فرمود:

هيچ مؤمنى نيست كه ماه رمضان را فقط به حساب خدا روزه بگيرد، مگر آنكه خداى تبارك و تعالى فت‏خصلت را براى او واجب و لازم گرداند: 1- هر چه حرام در پيگرش باشد محو و ذوب گرداند، 2- به حمت‏خداى عزوجل نزديك مى‏شود، 3- (با روزه خويش) خطاى پدرش حضرت آدم را مى‏پوشاند، 4- خداوند لحظات جان كندن را بر وى آسان گرداند، 5- از گرسنگى و تشنگى روز قيامت در امان خواهد بود، 6- خداى عزوجل از خوراكيهاى لذيذ بهشتى او را نصيب دهد، 7- خداى و عزوجل برائت و بيزارى از آتش دوزخ را به او عطا فرمايد. (پرسش كننده در اين حديث مفصل، عالم يهودى بود) كه عرض كرد راست گفتى اى محمد.

امام رضا(عليه السلام) در فلسفه و دلائل وجوب روزه مى‏فرمايد:

وقتى از حضرت درباره فلسفه روزه مى‏پرسند، مى‏فرمايد: همانا (مردم) مامور به روزه شدند تا بشناسند درد و ناگواريهاى گرسنگى و تشنگى را، و آنگاه استدلال كنند بر سختيهاى گرسنگى و تشنگى و فقر آخرت

امام رضا (عليه السلام) در يك پرسش ديگر از فلسفه روزه چنين مى‏فرمايد:

بلى روزه از افضل طاعات است، زيرا كه روزه مشتمل بر انكسار شهوات بهيميه است كه شريعت آسمانى و احكام الهى نيامده مگر براى تعديل شهوات و توقيف و مهار آنها كه در حد اعتدال انجام گرفته، و براى تزكيه و طهارت نفس و تصفيه آن از اخلاقيات رذيله، زيرا مقصود از صوم مجرد امساك از اكل و شرب و مباشرت با نسوان نيست، بلكه غرض نهائى آن كف نفس و نگهدارى آن از شهوترانى‏هاى حيوانى است.

خصال هفتگانه روزه داران

در حديثى طويل حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) از پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) چنين نقل مى‏فرمايد كه پيامبر (صلى الله عليه و آله) فرمود: «ما من مؤمن يصوم شهر رمضان احتسابا الا اوجب الله تبارك و تعالى له سبع خصال: اولها يذوب الحرام من جسده، و الثانية يقرب من رحمة الله عزوجل، و الثالثة قد كفر خطيئة ابيه آدم، و الرابعة يهون الله عليه سكرات الموت و الخامسة امان من الجوع و العطش يوم القيمة و السادسة يطعمه الله عزوجل من طيبات الجنة، و السابعة يعطيه الله عزوجل برائة من النار، قال: صدقت‏يا محمد»  .

هيچ مؤمنى نيست كه ماه رمضان را فقط به حساب خدا روزه بگيرد، مگر آنكه خداى تبارك و تعالى فت‏خصلت را براى او واجب و لازم گرداند: 1- هر چه حرام در پيگرش باشد محو و ذوب گرداند، 2- به حمت‏خداى عزوجل نزديك مى‏شود، 3- (با روزه خويش) خطاى پدرش حضرت آدم را مى‏پوشاند، 4- خداوند لحظات جان كندن را بر وى آسان گرداند، 5- از گرسنگى و تشنگى روز قيامت در امان خواهد بود، 6- خداى عزوجل از خوراكيهاى لذيذ بهشتى او را نصيب دهد، 7- خداى و عزوجل برائت و بيزارى از آتش دوزخ را به او عطا فرمايد. (پرسش كننده در اين حديث مفصل، عالم يهودى بود) كه عرض كرد راست گفتى اى محمد.

چند توصيه به روزه داران

    استفاده از چهار گروه اصلی غذایی نان غلات‌, میوه ها و سبزیها, گوشت و حبوبات و تخم مرغ , شیر و لبنیات , در برنامه غذایی ضروری است.

    توصیه می شود, افراد روزه دار همانند زمانی که روزه دار نیستند سه وعده غذا بخورند که این وعده‌ها شامل افطار , شام و سحر است. البته مصرف غذا در دفعات کمتر, به طور مثال دو بار در روز نیز اشکالی ندارد و بهتر است غذای مصرفی در وعده سحری خصوصیات و ویژگی وعده ناهار را داشته باشد.   مصرف شیر گرم و فرنی و یا شیر برنج در هنگام افطار مناسب است همچنین استفاده از مواد غذایی آبکی‌, مثل سوپ ,آش , حلیم بدون روغن و مایعات به هنگام افطار و سحر موجب حفظ تعادل آب و املاح فرد روزه‌دار می شود.     استفاده از سبزیها و میوه ها در هنگام افطار و در فاصله زمانی بین افطار تا سحر به دلیل اینکه منبع خوبی از فیبر هستند برای دستگاه گوارش بسیار مفید است و مانع بروز یبوست می شود. مصرف مواد غذایی شیرین در وعده سحری توصیه نمی شود. . مصرف مواد غذایی شیرین با تحریک انسولین موجب ورود قند خون به داخل سلولها و در نتیجه‌کاهش قند خون می شود. همچنین مصرف مواد غذایی شیرین و حاوی قندهای ساده مثل شیرینی و شکلات در وعده سحری موجب می شود شخص زودتر گرسنه شود. برای تامین آب مورد نیاز پس ازصرف افطار و تا قبل از خواب به تدریج انواع میوه‌, چای کمرنگ و سایر مایعات به ویژه آب برای جبران کم آبی بدن نوشیده شود.     افطار خود را با کمی آب گرم و یا چای آغاز کنید و پس از آن می توان از خرما یا کشمش استفاده کرد زیرا این دو سبب کنترل اشتها می شود. مصرف خرما در ماه مبارک رمضان در تنظیم قند خون بسیار مفید است. به جای مصرف انواع شیرینی ها مانند زولبیا و بامیه که فقط حاوی انرژی و فاقد مواد مغذی ویتامینها و املاح هستند, از مواد غذایی طبیعی شیرین مثل خرما, کشمش و انواع میوه استفاده شود. مصرف آب زیاد به هنگام صرف افطار سبب اختلال در هضم مواد غذای می‌شود. همچنین مصرف مقدار زیاد آب پس از صرف سحری نیز توصیه نمی شود. از مصرف غذاهای چرب و سرخ کردنی و غذاهای حاوی مقادیر زیاد قندهای ساده مانند قند و شکر پرهیز شود. از نوشیدن بیش از حد چای در وعده سحری اجتناب شود, زیرا چای باعث افزایش ادرار و از دست رفتن نمک های معدنی بدن می شود. از مصرف تنقلات زیاد در فاصله افطار تا سحر پرهیز شود.   این موادموجب می‌شود به هنگام سحر به دلیل پر بودن معده میل به غذا کاهش پیداکند به طور کلی توصیه می شود به جای غذاهای چرب و سرخ شده از غذاهای آب پز و بخارپز و کبابی استفاده شود.

دهه اول مهرماه هرساله روز جهاني و در مواردي نيز هفته قلب  ناميده شده است .

غذاي ناسالم ، ‌فعاليت کم بدني و مصرف دخانيات از علل اصلي و مهم بروز بيماريهاي قلبي و در نهايت ايست قلبي هستند . اين رفتارهاي ناسالم زندگي بطور شايع در ميان کودکان و نوجوانان و تقريبا همه اقشار جامعه  افزايش يافته و به عنوان يک زنگ خطر در سنين پائين مطرح مي شود .

بيماريهاي مزمن و عوامل خطر مرتبط با آنها از جمله مشکلات عمده بهداشتي کشورهاي در حال توسعه مي باشد که ارمغان اين بيماريها ، ناتوانيها و مرگهاي پيش از موعد براي ميليونها نفر انساني است که غالباً در اين کشورها زندگي مي کنند و قسمت زيادي از بودجه هاي کشورهاي کم درآمد را به خود اختصاص مي دهند .

مصرف بيش از اندازه غذا يا مصرف نامناسب غذا به چاقي که زمينه افزايش بيماريهاي قلبي - عروقي ، فشارخون بالا ، انواع سرطانها ،‌ديابت و ... است منجر مي گردد . در حال حاضر يک ميليارد نفر مردم دنيا اضافه وزن دارند که ازاين تعداد ۳۰۰ ميليون نفر چاق هستند . ( نمايه توده بدني آنها بيش از ۳۰ کيلوگرم به ازاي هر مترمربع سطح بدن آنهاست )‌. ۶۰ درصد مردم دنيا فعاليت بدني مناسب ندارند و افراد کم تحرک ۱۵ برابر بيشتر از افراد فعال در معرض بيماريهاي عروق کرونر قلب هستند . تقارن روز جهاني قلب با ماه مبارك رمضان  را به فال نيك مي گيريم .چرا كه عامل مهم جلوگيري از ابتلا به بسياري از بيماريهاي قلبي است .